Son günlerine girilen 2022’de dünyada siyasi ve ekonomik anlamda önemli gelişmeler yaşandı. 2022’nin en önemli gündem maddesi ise Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açması oldu.
Euronews Türkçe’nin derlemesine göre, Dünyada 2022’de siyasi, ekonomik, kültürel ve diğer alanlarda önemli gelişmeler yaşandı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’ya savaş açmasıyla başlayan kriz, ülkeleri ve uluslararası kuruluşları harekete geçirdi. Yıl boyunca tüm dünyanın ana gündem maddesi savaş oldu.
Kazakistan’da sosyoekonomik durum kötüleştiği gerekçesiyle başlatılan gösteriler, Burkina Faso’da darbeler, IŞİD liderlerinin öldürülmesi, Mescid-i Aksa olayları, eski Japonya Başbakanı Şinzo Abe’ye suikast, Webb Uzay Teleskobu’nun ‘eşsiz’ görüntüleri, İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth’in ölümü, İran’da Mahsa Amini protestoları, 2022 yılında en çok konuşulan olaylar arasında yer aldı.
OCAK
Kazakistan’da yönetim karşıtı protesto
Kazakistan’ın batısında 2 Ocak’ta sıvılaştırılmış petrol gazına (LPG) yapılan zamlar ve ülkedeki sosyoekonomik durum kötüleştiği gerekçesiyle başlatılan gösteriler, ülkenin diğer kesimlerine yayıldı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, protestolardan sorumlu tuttuğu hükümetin istifasını kabul etti. Protestoların yayılması sonucu ülke genelinde 5-19 Ocak’ta olağanüstü hal ilan edildi. Olaylarda 10 günde 225 kişi hayatını kaybetti. Protestoların ülke genelinde çatışmalara dönüştüğü olaylarda hayatını kaybedenler nedeniyle 10 Ocak’ta ulusal yas ilan edildi. Göstericilerin kamu binalarını işgal etmesi ve silah kullanması sonucu Astana yönetimi, güvenlik güçlerine operasyon talimatı verdi. Olaylar nedeniyle 10 bin civarında kişi gözaltına alındı.
Burkina Faso’da darbe
Burkina Faso’da bir grup asker, yönetime el koyduğunu açıkladı ve devlet televizyonu RTB’de darbe bildirisi okudu. Alıkonulan Cumhurbaşkanı Roch Christian Kabore, 25 Ocak’ta istifa etti, 7 Nisan’da serbest bırakıldı.
Darbenin arkasındaki isim Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba, kendisini cumhurbaşkanı ve başkomutan ilan etti. Damiba, 16 Şubat’ta yemin edip cumhurbaşkanı olarak resmen göreve başladı.
Hindistan’da ‘başörtüsü’ krizi
Hindistan’ın Karnataka eyaletinde uzun süredir uygulanan başörtüsü yasağı 1 Ocak’ta devlete ait Udupi Kadın Yüksekokulu’ndaki Müslüman öğrencilerin derslere başörtüsüyle girmesiyle tartışılmaya başlandı. Karnataka’da diğer okullarda da Müslüman kız öğrencilerin başörtülü derslere girmesi üzerine Hindu öğrenciler tepki göstererek derslere safran rengi şalla girmeye başladı. Udupi’deki okul yöneticileri, hükümet yetkilileri ile öğrenci ve aileleri arasında 19 Ocak’ta yapılan toplantıda bir çözüme varılamadı, 5 kız öğrenci okul dışında protestolara başladı. Eyalet hükümeti, 26 Ocak’ta uzman paneli kurdu. Panel görüşünü bildirene kadar başörtülü öğrencilerin üniforma kurallarına uyması ve okula başörtüsüz girmesi istendi. Öğrenciler, 31 Ocak’ta Karnataka Yüksek Mahkemesine başvurarak başörtüsünün Hindistan anayasasının sağladığı temel bir hak olduğunu savundu. Mahkeme, karar açıklanıncaya kadar başörtüsüyle okullara giremeyeceğini bildirdi. Mahkeme başkanı, ayrıca yetkililere eyalette başörtüsü yasağı gerginliği nedeniyle ara verilen eğitimlere devam edilmesi direktifini verdi. Yüksek mahkeme, okullarda başörtüsü yasağı konusunda iki yargıcın farklı görüş bildirmesi nedeniyle anlaşmazlığa düştü.
IŞİD lideri Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi öldürüldü
ABD Başkanı Joe Biden, ABD güçlerinin, IŞİD lideri Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi’yi Suriye’de düzenlenen bir operasyonda öldürdüğünü açıkladı.
Mars’ta en uzun mesafe yürüyüş
ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı’nın (NASA) gönderdiği Perseverance gezginci keşif aracı, Mars’ta 245,76 m ile en uzun mesafe yürüyüşünü gerçekleştirdi.
Rusya, Ukrayna’ya savaş açtı
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 24 Şubat’ta “Ukrayna’nın doğusundaki Donbas’a özel askeri operasyon” başlattıklarını duyurdu. Böylece Rusya-Ukrayna savaşı başladı. Ukrayna’da sıkıyönetim ve genel seferberlik ilan edildi.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, 25 Şubat’ta ülke çapında genel seferberlik ilan edilen kararnameyi imzaladı. Birleşmiş Milletler (BM), Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesinin ardından 100 binden fazla sivilin yerinden edildiğini bildirdi.
Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesine tepki gösteren çok sayıda ülke, Rusya’ya yaptırım kararlarını sıraladı, kendi vatandaşlarını ülkeden tahliye etti ve Rus diplomatları topraklarından sınır dışı etti. Başta Putin olmak üzere Rus siyasetçiler ve iş insanları, AB ile bazı ülkelerin yaptırımlarının hedefi oldu. Moskova yönetimi de mütekabiliyet gereği, bu ülkelere yaptırım kararı aldı veya diplomatlarını ülkeden sınır dışı etti. Olağanüstü zirvede bir araya gelen NATO liderleri, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik “tam teşekküllü işgalini” kınadı. Rusya Federasyonu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinde (BMGK) 26 Şubat’ta yapılan oylamada, Ukrayna’daki saldırılarını kınayan karar tasarısını veto etti.
Rusya ve Batı arasında Ukrayna krizi
Avrupa Parlamentosu (AP), Rusya-Ukrayna savaşı konusunda düzenlenen olağanüstü oturumda Ukrayna’nın AB üyeliğine destek veren karar tasarısını kabul etti. ABD Başkanı Joe Biden, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı nedeniyle ABD’nin hava sahasını tüm Rus uçaklarına kapattığını duyurdu. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırısını kınayan karar tasarısını 5’e karşı 141 oyla kabul etti. Beyaz Saray, Rusya-Ukrayna savaşıyla ilgili Rusya ve Belarus’a yeni savunma yaptırımları getirme kararı aldı.
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi, Rusya’yı kınayan ve Ukrayna’daki tüm insan hakları ihlallerini soruşturacak uluslararası bağımsız soruşturma komisyonu kurulmasına ilişkin karar tasarısını kabul etti. Rusya, ABD Başkanı Joe Biden, Dışişleri Bakanı Antony Blinken ve CIA Direktörü William Burns dahil 13 ABD’li yetkilinin yaptırım listesine alındığını açıkladı.
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, ülkelerine yönelik “varoluşsal bir tehdit” görmeleri durumunda Rusya Devlet Başkanı Putin’in nükleer silahlara başvurabileceğini söyledi.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu, Rusya’ya Ukrayna’daki saldırılarına son verme, tüm güçlerini geri çekme ve Kiev’e daha fazla yardım çağrısı yapan ikinci kararı, 5’e karşı 140 oyla kabul etti.
14 Mart: Türeci ve Şahin’e Covid-19 ödülü
Covid-19 aşısını geliştiren Türk kökenli bilim insanları Prof. Dr. Özlem Türeci ve Prof. Dr. Uğur Şahin ile Macar asıllı bilim insanı Prof. Dr. Katalin Kariko, Almanya’da tıp dünyasının en önemli ödüllerinden kabul edilen “Paul-Ehrlich ve Ludwig Darmstaedter 2022 ödülünü” aldı.
28 Mart: Oscar töreninde tokat skandalı
ABD’de düzenlenen 94. Oscar Ödül töreninde “En İyi Film” ödülünü, “CODA”, “CODA” filmindeki performansıyla “En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu” ödülünü kazanan Troy Kotsur ise Akademi Ödülleri tarihinde Oscar kazanan ilk işitme engelli olarak tarihe geçti. Canlı aksiyon kısa film dalında “The Long Goodbye” filmi ile Pakistan kökenli İngiliz aktör Riz Ahmed, ödül alan ilk Müslüman oldu. Törene, ünlü aktör Will Smith’in, eşiyle ilgili espri yapan sunucu Chris Rock’a sahnede tokat atması damga vurdu.
10 Nisan: Fransa’da aşırı sağın yükselişi
Fransa’da düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminde 12 adaydan hiçbiri ilk turda gerekli yüzde 50 salt çoğunluğu elde edemedi. İlk turdan birinci çıkan Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve ikinci olan aşırı sağcı Marine Le Pen 24 Nisan’da düzenlenen ikinci turda yarıştı. Cumhurbaşkanı Macron oyların yüzde 58,54’ünü alarak yeniden cumhurbaşkanı olurken Le Pen ise yüzde 41,46 oy aldı.
13 Nisan: Mescid-i Aksa olayları
İsrail polisinin işgal altındaki Doğu Kudüs’te bulunan Mescid-i Aksa’ya düzenlediği baskında 180’den fazla kişi yaralandı. Filistin, Ürdün, Mısır ve Cezayir’in de aralarında olduğu ülkelerin kınadığı baskın, birçok ülkede Müslümanlar tarafından protesto edildi. BM’den yapılan açıklamada İsrail ordusunun, Batı Şeria’da nisanda 19 Filistinli sivili öldürdüğü ifade edildi.
18 Mayıs: İsveç ve Finlandiya’dan NATO adımı
Finlandiya ve İsveç, NATO’ya üye olabilmek için resmi başvuru mektuplarını NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’e teslim etti.
19 Mayıs: Sri Lanka temerrüde düştü
Tarihinin en ağır ekonomik kriziyle mücadele eden Sri Lanka, ilk kez vadesi gelen borcunu ödeyemeyerek temerrüde düştü. Ülkede hükümet karşıtı protestolar bu dönemde şiddetini artırırken Savunma Bakanlığı, orduya, gösteriler sırasında kamu malına veya başkalarına zarar veren herkese ateş açma talimatı verdi.
22 Haziran: Afganistan’da büyük deprem
Afganistan’ın doğusundaki Paktika vilayetinde meydana gelen depremde 1150 kişi hayatını kaybetti, en az 1600 kişi yaralandı. Depremde 3 bine yakın evin yıkıldığı veya ağır hasar gördüğü belirtildi.
28 Haziran: Türkiye, İsveç ve Finlandiya’dan ‘NATO memorandumu’
Türkiye, İsveç ve Finlandiya arasında, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelik süreçleri hakkında üç ülkenin liderlerinin huzurunda üçlü memorandum imzalandı.
8 Temmuz: Eski Japonya Başbakanı Şinzo Abe’ye suikast
Japonya’da Üst Meclis için seçim rüzgarları eserken, ülkede en uzun süre başbakanlık yapan Şinzo Abe, 8 Temmuz’da Nara kentinde Liberal Demokrat Parti adayının seçim kampanyasına destek için açık hava etkinliğinde yaptığı konuşma sırasında uğradığı suikastta göğsünden vuruldu. Ağır yaralı olarak kaldırıldığı hastanede hayatını kaybeden Abe için 27 Eylül’de aralarında Mevlüt Çavuşoğlu’nun da olduğu yaklaşık 700 yabancı delegasyonunun katılımıyla resmi cenaze töreni düzenlendi.
9 Temmuz: Sri Lanka’da yönetim değişti
Ekonomik krizin hayat şartlarının ağırlaşması nedeniyle hükümet karşıtı protestolara sahne olan Sri Lanka’da göstericiler, başkent Kolombo’da önce devlet başkanlığı yerleşkesine girdi sonra da Başbakanlık konutuna girip binayı ateşe verdi. 13 Temmuz’da ülkeden ayrıldığı doğrulanan ve ertesi gün elektronik posta yoluyla istifa mektubunu gönderen Devlet Başkanı Gotabaya Rajapaksa, 2 Eylül’de ülkesine döndü.
Rajapaksa’nın istifasının ardından geçici devlet başkanı olarak atanan Başbakan Ranil Wickremesinghe, olağanüstü hal (OHAL) ilan etti. Wickremesinghe, parlamentoda 20 Temmuz’da yapılan oylamada ülkenin yeni devlet başkanı seçildi.
22 Temmuz: Tahıl sevkiyatı anlaşması
Dünyanın ilk evcilleştirilen tahıllarından olan buğdayın üretim ve arzında başta iklim değişikliğinden kaynaklı sorunlar yaşanırken, bunlara Avrupa’nın “ekmek sepeti” olarak adlandırılan Ukrayna’da çıkan savaş da eklendi. Savaşın buğday krizini derinleştirdiği dönemde Türkiye, Ukrayna, Rusya ve Birleşmiş Milletler (BM) arasında 22 Temmuz’da yapılan tahıl sevkiyatı anlaşması sayesinde ilk geminin 1 Ağustos’ta Odessa Limanı’ndan ayrılması birçok ülke ve uluslararası örgüt tarafından memnuniyetle karşılandı.
19 Temmuz: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a, Karadeniz üzerinden tahıl ihracatı ve gıda sorunları konusunda arabuluculuk çabalarından dolayı teşekkür etti. 26 Temmuz’da Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Direktörü John Kirby, Ukrayna’dan tahıl çıkarılması konusunda Müşterek Koordinasyon Merkezi kurulmasındaki çabalarından dolayı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a teşekkür etti.
1 Ağustos: Kosova-Sırbistan arasında ‘savaş’ sesleri
Kosova hükümetinin, ülkedeki Sırplara da ulusal araç plakası ve kimlik uygulamasını getiren, bu nedenle Sırbistan’la krize neden olan kararı 1 ay ertelediği bildirildi. NATO’nun Kosova Gücü (KFOR), Kosova’nın kuzeyinde istikrarın tehlikeye girmesi durumunda müdahaleye hazır olduğunu duyurdu. 2 Ağustos’ta Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, Kosova’nın bağımsız bir ülke olmadığını, uluslararası hukuka göre Sırbistan’ın bir parçası olduğunu söyledi.
2 Ağustos: ABD-Çin arasında Tayvan gerilimi
ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi ve beraberindeki Kongre heyetini taşıyan uçak, Tayvan’a ulaştı. Çin Dışişleri Bakanlığı: “(Pelosi’nin Tayvan ziyareti) Bu davranış, ateşle oynamak gibi son derece tehlikeli. Ateşle oynayan kendini yakar.” ifadesini kullanarak ziyarete tepki gösterdi. Ada’yı topraklarının parçası olarak gören Çin, ziyaretin ardından Ada çevresinde gerçek silah ve mühimmatın kullanıldığı askeri tatbikatlar düzenledi.
23 Ağustos: Webb Uzay Teleskobu’ndan ‘eşsiz’ görüntüler
ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) 25 Aralık 2021’de uzaya fırlattığı James Webb Uzay Teleskobu, Jüpiter’in daha önce benzeri görülmemiş görüntülerini kaydetti.
8 Eylül: İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth vefat etti
İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth, İskoçya’daki Balmoral Kalesi’nde 96 yaşında vefat etti. Kraliçe’nin ölümü nedeniyle sevenleri yasa boğulurken, bazı ülkelerde de yas ilan edildi. Kraliçe Elizabeth’in tabutunu, cenaze merasimine kadar tutulduğu Westminster Hall’de yaklaşık 250 bin kişi ziyaret etti.
2. Elizabeth’in resmi cenaze töreni, 19 Eylül’de dünyadan çok sayıda üst düzey devlet yetkilisinin katılımıyla tarihi Westminster Abbey Kilisesi’nde yapıldı. “Yaşlılık nedeniyle” öldüğü belirtilen Kraliçe’nin naaşı, Windsor Kalesi’ndeki St. George Şapeli’ne nakledilip aile üyelerinin katıldığı özel bir törenle defnedildi. Kraliçe’nin ölümünün ardından 73 yaşındaki oğlu Charles tahta geçerek İngiltere Kralı oldu.
16 Eylül: İran’da Mahsa Amini protestoları başladı
İran’ın başkenti Tahran’da 13 Eylül’de “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad devriyeleri tarafından “başörtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle” gözaltına alındıktan sonra fenalaşarak hastaneye kaldırılan 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin 16 Eylül’de yaşamını yitirmesi, ülke yönetimine karşı protestolara yol açtı.
Resmi kaynaklardan, aylarca süren protestolarda ve çıkan olaylarda, siviller ile güvenlik güçlerinin öldüğüne dair açıklamalar yapılıyor ancak ölü sayısı hakkında net bilgi verilmiyor. Merkezi Norveç’te bulunan İran İnsan Hakları Örgütü ise 22 Kasım’da yaptığı açıklamada, gösterilerde 416 kişinin öldüğünü duyurdu. Avrupa Birliği, 25 Eylül’de protestoları bastırmak için şiddet uygulanmaması ve halkın internet erişimine izin verilmesi çağrısında bulundu. Amini’nin ölümü dünya genelinde birçok kentte protesto edildi.
27 Eylül: Ukrayna’da dört bölgede referandum
Ukrayna’daki Rusya yanlısı ayrılıkçıların kontrolündeki sözde Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri ile Rus ordusunun ele geçirdiği Herson ve Zaporijya bölgelerinde düzenlenen referandumlarda “Rusya’ya bağlanma” kararı çıktı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bu bölgelerin Rusya’ya bağlanmasına yönelik anlaşmaları 30 Eylül’de imzaladı. Ancak Avrupa Birliği ve NATO, referandumu tanımadığını açıkladı.
30 Eylül: Burkina Faso’da darbe
Burkina Faso’da ordu, ülkedeki güvenlik durumunu gerekçe göstererek iktidara el koydu.
Yüzbaşı İbrahim Traore ve destekçileri, ocak ayında darbe yapmasını destekleri Damiba’nın ülke sorunlarında yetersiz kaldığını ileri sürerek yönetime el koyduklarını duyurdu ve anayasayı askıya aldı. Darbeciler, bir sonraki emre kadar, anayasanın askıya alındığı, ülke sınırlarının kapatıldığı, hükümetin feshedildiği, ülke genelinde saat 21.00 ila 05.00’te sokağa çıkma yasağı ilan edildiği, tüm siyasi faaliyetlerin ve sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerinin askıya alındığını açıkladı.
1 Ekim: Endonezya’da futbol izdihamı
Endonezya’da bir futbol müsabakası sırasında polisin arbedeyi durdurmak için göz yaşartıcı gaz kullanmasının ardından meydana gelen izdihamda, 133 kişi hayatını kaybetti.
20 Ekim: Yaratılış Sütunları
NASA’nın fırlattığı James Webb Uzay Teleskobu, Hubble Uzay Teleskobu tarafından kaydedilen ve “Pillars of Creation” (Yaratılış Sütunları) olarak bilinen toz bulutunu görüntüledi.
29 Ekim: Cadılar Bayramı ‘felaketi’
Güney Kore’nin başkenti Seul’de düzenlenen Cadılar Bayramı etkinliklerinde meydana gelen izdihamda 156 kişi öldü. İzdiham, Seul’ün eğlence merkezlerinden Itaewon bölgesinde yaşandı. Dar bir sokakta üst üste yığılan ve yol kenarında sağlık görevlileri tarafından kalp masajı yapılarak hayata döndürülmeye çalışılan insanların görüntüleri dünya gündemine oturdu. Hayatını kaybedenlerin bir kısmına ani kalp durması teşhisi konuldu.
15 Kasım: Dünya nüfusu 8 milyarı geçti
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), dünya nüfusunun 15 Kasım itibarıyla 8 milyar kişiye ulaştığını bildirdi. UNFPA’nın yayımladığı rapora göre, dünyanın 2030’da 8,5 milyar, 2050’de 9,7 milyar, 2100’de 10,4 milyar nüfusa ulaşacağı tahmin ediliyor.
29 Kasım: NASA’dan ‘en uzak mesafe’ rekoru
ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) 16 Kasım’da Ay’a dönüş projesi kapsamında fırlattığı Orion kapsülü “en uzak mesafe” rekorunu kırdı. Kapsülün yaklaşık 430 bin kilometre katettiği ve bunun, “insanları taşımak için tasarlanmış bir uzay aracının gidebildiği en uzak mesafe rekoru” olduğu belirtildi.
30 Kasım: IŞİD’in yeni lideri öldürüldü
ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı (CENTCOM), Ebu İbrahim El-Haşimi El-Kureyşi’nin ölümünden sonra IŞİD’in başına geçen Ebu el-Hassan el-Haşimi el-Kureyşi’nin de öldürüldüğünü açıkladı.
7 Aralık: Almanya’da ‘darbeciler’ tutuklandı
Almanya’da darbe planlayan gruba düzenlenen operasyonda gözaltına alınan 25 kişiden 8’i tutuklandı. Birçok eyalette düzenlenen baskınlarda “terör örgütü üyesi veya destekçisi olma” suçlamasıyla gözaltı kararı verildi. Yakalananlar arasında eski askerler de yer aldı.
8 Aralık: Rusya ve ABD arasında tutuklu takası
Rusya ve ABD arasındaki tutuklu takası gerçekleştirildi. Rusya, ABD’li kadın Basketbolcu Brittney Griner’ı, ABD de Rus silah kaçakçısı Viktor Bout’u serbest bıraktı.
15 Aralık: AB’den Bosna Hersek’e adaylık statüsü
AB liderleri Bosna Hersek’e adaylık statüsü verilmesini onayladı.
AB Komisyonunun genişlemeden sorumlu üyesi Oliver Varhelyi de kararın duyurulmasının ardından yaptığı açıklamada, “Bu tarihi bir karar. Bosna Hersek’in geleceği AB’dedir.” ifadesini kullandı.
18 Aralık: Arjantin, Dünya Şampiyonu
Katar’da yapılan 2022 FIFA Dünya Kupası’nda zafere finalde Fransa’yı penaltılarla 4-2 yenen Arjantin ulaştı.
Arjantin’in kaptanı Lionel Messi, ülkesinin 36 yıl sonra kaldırdığı şampiyonluk kupasının kazanılmasında en büyük katkıyı sağladı.
Kaynak: https://tr.euronews.com/2022/12/20/dunyada-2022ye-damga-vuran-olaylar-neler
