Lozan antlaşmasının 100. Yıl dönümü, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurtuluşu ve kuruluşunun yıl dönümü,
Ş. Saraçoğlu’nun tanımıyla LOZAN,
‘’Milli Kurtuluş tarihimiz üç askeri, bir siyasi zafer üzerine kurulmuştur.’’
1- İnönü Savaşı ilk düzenli ordunun askeri emir ve kumandanının zaferi,
2- Sakarya savaşı düşman işgalini vatanın bağrında durduran ve geri çeviren,
3- Dumlupınar savaşı işgal ordularını yok ederek milli bağımsızlığımızı kuran askeri zaferdir.
4- Lozan Antlaşması, yeni Türkiye Cumhuriyeti Devletinin toprak ve hak bütünlüğünü bütün milletler alemine tanıttıran ve onaylatan siyasi zaferin şanlı ve şerefli belgesidir.
Konferansı izleyen gazeteci A. N. Karacan, yüzyıllardan beri ilk kez genç bir Türk Generali Avrupa’nın karşısına milletinin kabahatlerini ödemeye değil ,zaferin sonuçlarını toplamaya geldiğini yazar.
İnönü, müttefiklere Türkiye’nin eski Osmanlı İmparatorluğu olmadığını ve artık karşılarında her istediklerine boyun eğecek bir Babıali Sadrazamı değil, bir Türk Generali olduğunu öğretti. Türkiye ilk defa büyük devletlerle aynı tempo üzerine konuşmaya başlıyordu. İsmet Paşanın Lozan’da gazetecilere dediği gibi ‘’Türkiye Milli bir Devlettir. Milliyetini işgalcilere karşı yaptığı mücadelede düşmanlarını yenerek
göstermiştir.’’ Şaşırdıkları nokta bu Türkiye bildikleri Türkiye değildi. Bu Türk delegesi Paris Konferansında ki Osmanlı delegesi gibi boyun eğmiyor, nedense karşı koyuyor, durmadan cevap veriyordu.
Görüşmelerde Lozan’da İnönü, Ankara’da Mustafa Kemal gecenin hangi saati olursa olsun önemli durumlarda kendilerinin uyandırılarak haber verilmesini kesin olarak emretmişlerdir. Lozan’da yapılan görüşmelerde müttefik ülkelerce gündeme getirilen istek ve talepleri konusunda bazı başlıklara ve Türk tarafının görüşleri üzerine kısa notlarımızı belirterek,
KAPİTALÜSYONLAR, müttefiklerin talepleri üzerine ayağa kalkan İnönü, bir daha söylüyorum Türkiye kapitalüsyonlar yerine hiçbir şekil, hiçbir sınırlama, hiçbir imtiyaz kabul etmeyecektir.
ANADOLU’NUN BÖLÜNMESİ, müttefik ülkeler balkan yarım adasında bir çok devlet olduğu halde doğuda Ermeni, batıda Rum devleti, kalan kısımda da Türk devleti istiyorlardı. Türk delegasyonunun ortaya koyduğu belgeler sonucunda bu konuda direnemediler.
BOĞAZLAR MESELESİ, Rus delegesi Çiçer’in, boğazlar meselesinde Türk ve Rus görüşlerine zıt herhangi bir düzenleme şekli dünya barışını tehlikeye sokacağını ifade etti.
İnönü, değil bir kravüzörün, itilaf bayrağı taşıyan silahlı bir kayığın bile kalmasına razı olmam. Bu meselenin görüşülecek, tartışılacak bir tarafı yoktur.
ADALAR, Lord Curzon 1912 yılında yapılan anlaşmalara atıfta bulunarak ,üç defa söyledim. Bugün dördüncü ve son olarak tekrar ediyorum, bu adaları Yunanlılardan alamayız.
MUSUL, İngilizler Musul şehrini muhafaza edeceklerini söylüyor. İnönü’de Musul şehrinin iadesi gerektiğinde ısrarcı davranarak delillere dayalı 22 sayfalık muhtıra okudu. Musul’un Türkler tarafından neden dolayı terk edilemeyeceğini anlattı.
Musul toprak meselesi midir, petrol meselesi midir?
Daima şu yanıtı verdik. Musul Vatan meselesidir.
YARGI, ülkemize yabancı yargı insanı atanmak istenmesi üzerine , İnönü bir milletin en önemli ve itiraz görme hakkı bağımsız yargı hakkıdır. Herhangi bir yabancıya millet adına adalet dağıtma hakkı verilemez.
GENEL AF TALEPLERİ, devletine karşı silah kullananların affedildikleri memleketlerde görülmüş şey değildir. Böyle bir hareketin bizden talep edilmesi doğru olmaz. Türkiye Hükümeti ihtilalcilere ,asayiş düşmanlarına kapısını kapamak zorundadır.
AZINLIKLAR, Lord Curzon Türkiye’deki azınlıklar meselesiyle bütün dünyanın alakalı olduğunu söylüyor. İnönü ise azınlık haklarının Türklerin hakları gibi korunduğunu ve güvence altına alındığını belirtiyor.
İnönü, Peygamber Efendimizin kabri meselesine gelince bu konu tamamıyla Müslim ve müminlere ait bir konudur. Burada görüşülemez diyerek konuyu tartıştırmıyor.
Aylardan beri görüşmeler, tartışmalar oldu fakat muhataplarımız bizimle üç dört senelik bir hesap görmüyorlar. Üç- dört yüz senelik bir hesabı görmeye başlıyorlar. Rus delegesinin öldürülmesi üzerine, Lozan emniyeti İnönü’nün arabasında ki Türk Bayrağının kaldırılması ricasında bulunuyor. Bu teklife İnönü hemen Türk Bayrağı taşıyan otomobiline binip bir hastaneyi ziyaret ederek cevap verir.
Lord Curzon bir konuşmasında ‘’bizim ellerimiz temizdir’’ sözüne karşın İnönü ‘’bizim ellerimiz bilhassa temizdir’’ karşılığı konferansta büyük bir etki yarattı. Bu eller hiçbir memlekete ne tecavüz ne onu istila nede tarip etmemişlerdir.
Venizelos , İsmet Paşa için düşündüklerini açıklarken, Hazretleri gerçekten büyük bir barış arzusu, büyük iyi niyet gösterdi. Aslında görüştüğüm günden beri İsmet Paşa üzerimde barışı gerçekten arzu eden , hürmete değer, büyük bir asker, asil bir diplomat tesiri yaratmıştır.
MUSTAFA KEMAL’in Lozan sözleri:
“BU ANTLAŞMA, TÜRK MİLLETİNE KARŞI YÜZYILLARDAN BERİ HAZIRLANMIŞ VE SEVR ANTLAŞMASI İLE TAMAMLANDIĞI SANILMIŞ BÜYÜK SUİKASTIN SONUÇSUZ KALDIĞINI BİLDİRİR BELGEDİR. OSMANLI TARİHİNDE BENZERİ GÖRÜLMEMİŞ SİYASİ BİR ZAFERDİR.”
